KHU LƯU NIỆM TRUYỀN THỐNG TIỂU ĐOÀN 261 – GIRON
LÝ LỊCH DI TÍCH
KHU LƯU NIỆM TRUYỀN THỐNG TIỂU ĐOÀN 261 – GIRON
(Ấp 4, xã Tân Hiệp, huyện Thạnh Hóa, tỉnh Long An)
I. TÊN GỌI DI TÍCH:
Di tích “Khu lưu niệm truyền thống Tiểu đoàn 261- Giron” là nơi lưu niệm địa điểm thành lập của Tiểu đoàn 261, đơn vị chủ lực đầu tiên của Quân khu 8. Tiểu đoàn 261 chính thức được thành lập tại một căn cứ cách mạng vào ngày 02/01/1961, mà nay thuộc ấp 4, xã Tân Hiệp, huyện Thạnh Hóa, tỉnh Long An.
Sau chiến công vẻ vang của Tiểu đoàn 261 ở trận Ấp Bắc, vào năm 1964, Chủ tịch Nhà nước Cuba - Fidel Castro đã trao tặng danh hiệu Giron cho Tiểu đoàn. Từ đó Tiểu đoàn còn có tên gọi là Tiểu đoàn 261 - Giron. Đây được xem là biểu tượng của tình hữu nghị đặc biệt Việt Nam – Cuba.
Được thành lập và trưởng thành trên địa bàn đồng bằng trống trải của Khu 8, một miền đất trù phú nhiều sông rạch, nằm ở phía Nam và cách không xa Sài Gòn – trung tâm đầu não của Mỹ - Ngụy, là vùng trọng điểm bình định của Mỹ - Ngụy. Qua các giai đoạn khó khăn của cách mạng, Tiểu đoàn 261 – Giron luôn cùng Đảng bộ và nhân dân các tỉnh Khu 8 vượt qua nhiều khó khăn, thử thách để giành từ thắng lợi này đến thắng lợi khác, góp phần cùng Khu 8 và cả nước giành thắng lợi hoàn toàn.
Để thể hiện truyền thống “Uống nước nhớ nguồn”, việc xây dựng “Khu lưu niệm truyền thống Tiểu đoàn 261 - Giron” đang được Đảng và cơ quan chính quyền các cấp quan tâm. Đây sẽ là nơi để các đồng chí, đồng đội gặp gỡ, thăm hỏi nhau, đồng thời cũng là nơi để các thế hệ con cháu hôm nay và mai sau thắp những nén hương tri ân, tưởng nhớ công lao to lớn của bậc “cha, anh” trong quá trình kháng chiến chống Mỹ bảo vệ đất nước.
II. ĐỊA ĐIỂM VÀ ĐƯỜNG ĐI ĐẾN DI TÍCH:
1. Địa điểm di tích:
Tân Hiệp là một trong 11 xã, thị trấn của huyện Thạnh Hóa, tỉnh Long An, phía Bắc giáp với Campuchia, phía Đông và Đông Nam giáp với xã Thuận Bình, phía Nam giáp với xã Thạnh Phước, phía Tây giáp với xã Bình Thạnh và Bình Phong Thạnh của huyện Mộc Hóa. Xã Tân Hiệp cách thành phố Tân An 59km về phía Bắc theo quốc lộ 62.
Từ những ngày đầu khai phá, khu vực này vẫn chưa có tên gọi. Từ thế kỷ XVIII trở đi người ta gọi chung là Đồng Tháp Mười. Xưa kia, nơi đây vẫn còn là một vùng đất đầm lầy, cỏ dại mọc xen lẫn với những khu rừng tràm bạt ngàn. Theo dòng lịch sử, vùng đất này đã có nhiều thay đổi về địa giới hành chính.
Năm 1698, chúa Nguyễn Phúc Chu sai Nguyễn Hữu Cảnh vào kinh lược đất Nông Nại, lập phủ Gia Định.
Năm 1802, Gia Long lên ngôi, đổi phủ Gia Định thành trấn Gia Định. Năm 1808, trấn Gia Định được đổi làm thành Gia Định. Thành Gia Định gồm 5 trấn mới là Phiên An, Định Tường, Vĩnh Thanh, Hà Tiên, Biên Hòa. Khu vực di tích lúc ấy thuộc trấn Định Tường, thành Gia Định.
Đến năm 1836, vua Minh Mạng lại chia Nam Kỳ ra làm 6 tỉnh, thành Gia Định được đổi thành tỉnh Gia Định. Khu vực di tích thuộc huyện Quang Hóa, phủ Tân Ninh, tỉnh Gia Định.
Năm 1867, Pháp lập tổng Mộc Hoá thuộc khu tham biện Quang Hóa.
Tháng 6/1871, sau khi thống đốc Nam Kỳ ra nghị định điều chỉnh các khu tham biện ở Nam kỳ xuống còn 18 khu, khu tham biện Tân An nhận thêm phần đất của Trảng Bàng và tổng Mộc Hóa. Khu vực di tích lúc này thuộc tổng Mộc Hóa, khu tham biện Tân An, hạt Mỹ Tho.
Năm 1899, chế độ tham biện được thay bằng chế độ tỉnh trưởng, khu tham biện Tân An trở thành tỉnh Tân An.
Năm 1916, quận Mộc Hoá được thành lập (hiện là phần đất thuộc 6 huyện, thị xã: Thạnh Hoá, Tân Thạnh, Mộc Hoá, Vĩnh Hưng, Tân Hưng và thị xã Kiến Tường). Về phía địch, địa giới này được duy trì cho đến năm 1945. Như vậy, từ năm 1916 đến 1945, khu vực di tích thuộc quận Mộc Hóa, tỉnh Tân An.
Năm 1951, Ủy ban kháng chiến Hành chánh Nam Bộ thành lập tỉnh Đồng Tháp trên cơ sở sáp nhập 3 xã của Thủ Thừa, 7 xã của tỉnh Sa Đéc và quận Mộc Hóa. Khi ấy, xã Tân Hiệp ngày nay thuộc xã Thạnh Phước cũ, một xã của tỉnh Đồng Tháp. Tuy nhiên, tỉnh Đồng Tháp chỉ tồn tại 16 tháng thì giải thể, Mộc Hóa được tách ra và trở thành một huyện của tỉnh Mỹ Tho.
Sau hiệp định Geneve tháng 7/1954, Mộc Hóa trở lại là một huyện của tỉnh Tân An.
Ngày 17/2/1956, Ngô Đình Diệm ký sắc lệnh số 21/NV thành lập tỉnh Mộc Hoá. Đến ngày 22/10/1956, Ngô Đình Diệm lại ban hành sắc lệnh 145/NV đổi tỉnh Mộc Hoá thành tỉnh Kiến Tường, tỉnh lỵ đóng ở Gò Bắc Chiêng (thị xã Kiến Tường ngày nay). Về phía cách mạng, tháng 7/1957, ta thành lập tỉnh Kiến Tường gồm 4 vùng tương ứng với 4 quận của địch gồm vùng 2 (quận Kiến Bình), vùng 4 (quận Châu Thành), vùng 6 (quận Tuyên Nhơn), vùng 8 (quận Tuyên Bình). Lúc bấy giờ, khu vực di tích thuộc vùng 6, tỉnh Kiến Tường.
Sau ngày 30/4/1975, Miền Nam hoàn toàn giải phóng, đến tháng 3/1976, theo quyết định của Hội đồng Chính phủ, tỉnh Long An mới được thành lập gồm: tỉnh Long An cũ (do Ngô Đình Diệm lập năm 1956), huyện Đức Hòa và huyện Đức Huệ của tỉnh Hậu Nghĩa (do Ngô Đình Diệm lập năm 1963) và tỉnh Kiến Tường. Kiến Tường trở thành một huyện của tỉnh Long An với tên gọi mới là huyện Mộc Hoá.
Tháng 3/1978, huyện Mộc Hoá được tách ra thành 2 huyện Mộc Hoá và Vĩnh Hưng, huyện Mộc Hoá lúc này còn 18 xã và 1 thị trấn.
Tháng 11/1980, một phần đất của huyện Mộc Hoá lại được tách ra để thành lập huyện Tân Thạnh. Huyện Mộc Hoá lúc này còn 14 xã và 01 thị trấn. Lúc bấy giờ, khu vực di tích thuộc xã Thạnh Phước của huyện Mộc Hóa.
Ngày 26/6/1989, Hội đồng Bộ trưởng ra quyết định về việc phân vạch lại địa giới hành chính một số xã, thị trấn và huyện thuộc tỉnh Long An, trong đó đã quy định việc thành lập huyện Thạnh Hoá. Theo đó, tách các xã Tân Đông, Tân Tây, Thuỷ Đông, Thuỷ Tây, Thuận Nghĩa Hoà, Thuận Bình của huyện Tân Thạnh và các xã Thạnh Phước, Tân Hiệp (tách ra từ xã Thạnh Phước) và Thạnh Phú của huyện Mộc Hoá để thành lập huyện Thạnh Hoá. Đồng thời cũng thành lập thị trấn Thạnh Hóa (trên cơ sở tách ra từ xã Thủy Đông). Ngày 15/5/2003, huyện Thạnh Hóa thành lập thêm xã Thạnh An (trên cơ sở tách ra từ xã Thủy Tây).
Từ 1989 đến nay, địa giới hành chính xã Tân Hiệp được duy trì và giữ nguyên. Hiện nay, khu di tích “Khu lưu niệm truyền thống Tiểu đoàn 261- Giron” hiện thuộc ấp 4, xã Tân Hiệp, huyện Thạnh Hoá, tỉnh Long An.
1. Đường đi đến di tích:
Từ thành phố Tân An, đi theo Quốc lộ 62 khoảng 31km là đến thị trấn Thạnh Hóa. Từ thị trấn, tiếp tục di chuyển lần lượt theo Quốc lộ N2, tỉnh lộ 817, Cả Sáu và cặp theo kênh 90C khoảng 28km nữa là đến xã Tân Hiệp và đến được khu vực di tích “Khu lưu niệm truyền thống Tiểu đoàn 261- Giron”.
III. PHÂN LOẠI DI TÍCH
Di tích “Khu lưu niệm truyền thống Tiểu đoàn 261- Giron” là công trình xây dựng và địa điểm gắn liền với sự kiện thành lập Tiểu đoàn 261- Giron, đơn vị chủ lực, là đơn vị đầu tiên đánh bại chiến thuật “trực thăng vận”, “thết xa vận” của Mỹ, đi đầu trong kháng chiến của Quân khu 8.
Căn cứ điều 28, Luật Di sản văn hóa năm 2001 được sửa đổi, bổ sung năm 2009 và Thông tư số 09/2011/TT-BVHTTDL quy định về nội dung hồ sơ khoa học để xếp hạng di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, di tích “Khu lưu niệm truyền thống Tiểu đoàn 261- Giron” là di tích lịch sử, loại hình lưu niệm sự kiện.
IV. SỰ KIỆN VÀ NHÂN VẬT LỊCH SỬ:
1. Quá trình hình thành và trưởng thành của Tiểu đoàn 261 – Giron:
Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, địa bàn hoạt động của Quân khu 8 gồm 7 tỉnh: Long An, Mỹ Tho, Gò Công, Bến Tre, Kiến Tường, Kiến Phong, An Giang. Sau chiến thắng vang dội của phong trào Đồng Khởi ở Bến Tre, các tỉnh đồng loạt nổi dậy tấn công phá ách kềm kẹp của địch, xây dựng chính quyền và mở rộng vùng giải phóng. Với ý định thu hẹp vùng giải phóng cũng như muốn tiêu diệt lực lượng vũ trang còn non yếu của ta, địch đã điên cuồng càn quét, đánh phá ác liệt vào vùng giải phóng. Đứng trước tình thế cấp bách này, đòi hỏi Quân khu 8 phải có lực lượng chủ lực đủ mạnh để ngăn chặn, đẩy lùi ý đồ tội ác này của chúng, đáp ứng tình hình mới.
Cuối năm 1960, khi Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam ra đời, quân Giải phóng chính thức là bộ phận trực tiếp chiến đấu trên các chiến trường. Quân khu rút một số đơn vị ở các tỉnh trong khu về thành lập tiểu đoàn chủ lực khu. Các lực lượng gồm: tỉnh Bến Tre đưa lên một đại đội; tỉnh Kiến Phong một trung đội; tỉnh Kiến Tường một trung đội cùng với tân binh của hai tỉnh Long An và Mỹ Tho.
Gần tết Tân Sửu, các cánh quân tập trung về Tân Hòa Đông. Nhưng vì ở đây dân ít, địa hình trống trải, tiếp tế khó khăn… Nên quân khu quyết định điều về Trấp Tre, một địa danh ở Kiến Tường, gần biên giới Campuchia, giáp với tỉnh Long An (nay là xã Tân Hiệp, huyện Thạnh Hoá, tỉnh Long An).
Vào ngày 02/01/1961, Tiểu đoàn chính thức được thành lập, lấy tên Tiểu đoàn 261, được xem là đơn vị chủ lực đầu tiên của Quân khu 8. Tiểu đoàn 261 ra đời đã đáp ứng được nguyện vọng của nhân dân và toàn Đảng bộ khu 8, cho thấy được ý chí quyết tâm làm chủ tình hình, xây dựng lực lượng vững mạnh, cùng các tỉnh trong quân khu và toàn miền Nam tiến hành chống “chiến tranh đặc biệt” của Mỹ Diệm.
Biên chế ban đầu của tiểu đoàn gồm hai đại đội (I, II) và một trung đội trợ chiến. Quân số theo biên chế thì còn thiếu nhiều, chỉ khoảng 300 đồng chí nhưng tinh thần chiến đấu và khí thế rất cao vì lực lượng được tập hợp là những chiến sĩ bộ đội địa phương và du kích đã từng tham gia chiến đấu của các tỉnh trong Quân khu 8, tình nguyện gia nhập bộ đội chủ lực.
Ban chỉ huy Tiểu đoàn 261 gồm có:
- Đồng chí Lê Văn Khuyên (Tám Dần) – Tiểu đoàn trưởng.
- Đồng chí Lê Pha (Ba Tam) – Chính trị viên.
- Đồng chí Lê Minh Đào (Ba Đào) – Tiểu đoàn phó.
Ban chỉ huy Đại đội I gồm có:
- Đồng chí Út Thu – Đại đội trưởng.
- Đồng chí Sáu Lâm – Chính trị viên.
- Đồng chí Lê Văn Trăm (Bảy Song) – Đai đội phó.
Ban chỉ huy Đại đội II gồm có:
- Đồng chí Hoàng Ba – Đại đội trưởng.
- Đồng chí Năm Thành – Chính trị viên.
- Đồng chí Tám Chức – Đại đội phó.
Trung đội trợ chiến do đồng chí Sáu Nhỏ và Tư Long phụ trách.
Trong thời gian đầu mới thành lập, Tiểu đoàn xây dựng đơn vị bằng cách tổ chức thực hiện chương trình đã được thông qua Khu uỷ và Ban Quân sự khu. Nội dung chính là học tập thông suốt tình hình mới của Cách mạng, nghị quyết của khu và thư động viên của đồng chí Bí thư Khu ủy Nguyễn Minh Đường. Quân khu đã giao nhiều nhiệm vụ quan trọng cho Tiểu đoàn 261:
- Hỗ trợ đồng bào đấu tranh chống Mỹ Diệm; đánh trả mọi hành động dã man của địch.
- Hỗ trợ các địa phương phá ấp chiến lược, chống gom dân lập ấp.
- Sẵn sàng tiêu diệt những đồn bót, căn cứ; đánh trả những cuộc càn quét, tiêu diệt nhiều sinh lực địch, giải phóng đồng bào, giải phóng quê hương.
Vũ khí chủ yếu là chiến lợi phẩm thu được của địch nên súng của Pháp, Đức, Mỹ đều có nhưng chủ yếu là súng Mỹ thời kỳ đầu nên còn tương đối lạc hậu. Số lượng đạn dược cũng rất hạn hẹp, gây khó khăn trong việc tập luyện cũng như chiến đấu của Tiểu đoàn. Quân trang cho bộ đội do gia đình từng cán bộ chiến sĩ cung cấp nên chỉ có mũ tai bèo là tương đối đầy đủ, còn quần áo, giày dép, võng, ba lô thì ai có chi dùng nấy.
Mặc dù vậy nhưng Tiểu đoàn luôn trong tư thế vừa ổn định biên chế vừa hăng say tập luyện, sẵn sàng chiến đấu tiêu diệt địch. Đến tháng 5/1961, Tiểu đoàn thực hiện trận phục kích đầu tiên tại xã Mỹ Lạc, huyện Thủ Thừa, tỉnh Long An. Tuy thắng lợi không lớn, quân địch chưa bị tiêu diệt hoàn toàn nhưng cũng đủ làm trỗi dậy khí thế chống giặc ngoại xâm, lòng yêu nước ngày càng mạnh mẽ hơn trong lòng dân, làm cho lực lượng ngụy quân, ngụy quyền hết sức hoang mang, lo sợ. Sau trận đánh này, Tiểu đoàn tiếp tục tập trung huấn luyện quân sự, học tập chính trị sẵn sàng cho các trận chiến đấu ác liệt hơn sau này. Trong thời gian này có được sự hỗ trợ của các cán bộ tập kết từ miền Bắc vào trực tiếp chỉ đạo huấn luyện theo bài bản chính qui nên mang lại kết quả vô củng khả quan.
Đến đầu năm 1962, Tiểu đoàn hành quân về tỉnh Gò Công kết hợp cùng bộ đội địa phương phục kích đánh bại đại đội biệt kích ác ôn, khét tiếng do tên Thinh cầm đầu tại xã Tân Hòa. Quân ta đã tiêu diệt gọn bọn chúng và cả tên Thinh. Sau đó, đơn vị về huyện Bình Đại, Bến Tre diệt gọn hai trung đội địch. Sau hai trận đánh này ta thu được trên 200 súng các loại có đại liên và cối 60 ly cũng như nhiều đạn dược quân trang, quân dụng kịp thời trang bị cho hai đại đội hiện có và phát triển thêm Đại đội III. Như vậy đến giữa năm 1962, Tiểu đoàn 261 có đủ ba Đại đội bộ binh tinh nhuệ sẵn sàng chiến đấu.
2. Những thành tích tiêu biểu của Tiểu đoàn 261 – Giron:
Từ tháng 4/1961, Mỹ tăng cường cố vấn quân sự cho chính quyền bù nhìn Ngô Đình Diệm. Chúng thực hiện kế hoạch Staley – Taylor nhằm thực thi chiến lược “chiến tranh đặc biệt” trên chiến trường miền Nam nhằm bình định miền Nam trong vòng 18 tháng, từ đó đảm bảo cho quân đội Việt Nam Cộng hòa thế chủ động trên chiến trường Miền Nam. Chúng tăng cường càn quét bắn phá ác liệt các vùng giải phóng của ta, gây ra tổn thất cho bộ đội địa phương và du kích của các tỉnh trong Quân khu. Trước tình hình khó khăn đó, Quân khu chủ trương phân tán Tiểu đoàn đưa 3 đại đội về hỗ trợ cho 3 tỉnh mà Mỹ đang tập trung bình định. Cụ thể là Đại đội I về Long An, Đại đội II về Bến Tre và Đại đội III về Mỹ Tho. Đến cuối năm 1962, Quân khu điều Đại đội I từ Long An về Mỹ Tho hỗ trợ ở vùng Bắc Cai Lậy và Châu Thành để Đại đội III về vùng giải phóng Cái Bè huấn luyện. Từ chủ trương điều động lực lượng của Quân khu nên Tiểu đoàn 261 đã có điều kiện trực tiếp chiến đấu và giành được thắng lợi lịch sử to lớn ở trận Ấp Bắc (2/1/1963).
Kết thúc trận đánh Ấp Bắc, thắng lợi lớn nhất là lần đầu tiên bộ đội ta đã trụ lại cả ngày để đánh nhau với một lực lượng địch áp đảo cả về quân số lẫn hỏa lực. Địch đã áp dụng đầy đủ các bài bản chiến thuật tân kỳ như: “trực thăng vận”, “thiết xa vận”, bủa lưới phóng lao, đồng thời sử dụng các vũ khí và phương tiện kỹ thuật quân sự hiện đại, hỏa lực tối đa, lực lượng tinh nhuệ với nhiều tiểu đoàn bộ binh chủ lực, bảo an Ngụy có không quân, thủy quân, pháo binh và cơ giới tham chiến mà vẫn không đánh bật được ta. Tiểu đoàn 261 đã phối hợp với các đơn vị địa phương, du kích đẩy lùi nhiều đợt tấn công trên không, trên bộ và đường thủy của địch. Bộ đội ta không những ít thương vong mà còn gây tổn thất nặng nề cho địch: tiêu diệt hàng trăm tên địch, phá hủy 3 xe bọc thép M113, 8 trực thăng bị bắn rơi.
Chiến thắng Ấp Bắc không những gây tiếng vang lớn cho cách mạng miền Nam Việt Nam lúc bấy giờ, mà còn vang danh trên thế giới. Đúng một năm sau, ngày 02/1/1964, Ban chỉ huy tiểu đoàn đã nhận được món quà vô giá của Đảng, Chính phủ và nhân dân Cuba do Chủ tịch Nhà nước Cuba - Fidel Castro trao tặng: lá cờ Giron, là lá cờ chiến thắng khi nhân dân và quân đội Cuba đánh tan quân xâm lược Mỹ ngày 19/4/1961 trên bãi biển Giron; và khẩu súng ngắn cối 12 ly mà quân đội Cuba đã thu được trong trận đánh ấy. Đây là món quà quý giá để tỏ lòng đoàn kết với nhân dân Việt Nam, cũng như tỏ lòng khâm phục tài nghệ của Tiểu đoàn 261 đã đánh thắng chiến thuật “trực thăng vận, thiết xa vận” của Mỹ - Ngụy trong trận Ấp Bắc sau thời gian dài tung hoành khắp các tỉnh Quân khu 8. Kể từ đó, Tiểu đoàn 261 chính thức có tên Tiểu đoàn 261 - Giron, tên gọi thắm tình hữu nghị Việt Nam - Cuba, trở thành biểu tượng chiến thắng của cả hai dân tộc trước kẻ thù chung. Hiện tại, 2 hiện vật gốc này vẫn còn được lưu giữ cẩn thận tại Bảo tàng Lực lượng vũ trang Quân khu 9.
Ngoài ra, ông Fidel Castro - Chủ tịch Nhà nước Cuba đã lấy tên Ấp Bắc đặt cho một địa phương và cho xây dựng Tượng đài Chiến thắng Ấp Bắc ngay trên đất nước Cuba để thắt chặt thêm tình hữu nghị đặc biệt giữa 2 nước.
Sau chiến thắng Ấp Bắc, tháng 4/1963, Trung ương Mặt trận Dân tộc Giải phóng Miền Nam phát động phong trào “Thi đua Ấp Bắc, giết giặc lập công” trên toàn miền Nam.
Quân và dân các tỉnh Quân khu 8 hưởng ứng phong trào “Thi đua Ấp Bắc” đồng loạt tấn công địch phá tan từng mảng ấp chiến lược, giải phóng từng vùng rộng lớn, địch hoàn toàn bị động co cụm chỉ cố phòng thủ chứ không tấn công. Chúng xây dựng đồn tua để dựa vào tường cao, hào sâu chống đỡ sức tấn công của ta.
Cuối năm 1963, Tiểu đoàn tập trung lại và được bổ sung quân số, trang bị vũ khí đồng thời tăng thêm biên chế (1 đại đội Đặc công và 2 đại đội trợ chiến). Tiểu đoàn bộ đội đầy đủ các bộ phận: tham mưu, chính trị, hậu cần, trinh sát, thông tin. Ngoài ra Tiểu đoàn còn được Quân khu tăng cường 1 đại đội pháo bắn thẳng (ĐKZ) và 1 đại đội phòng không (súng 12 ly 7) 1 đại đội đặc công 314 để đủ sức triệt phá đồn tua địch.
Nhân kỷ niệm 9 năm ngày ký hiệp định Geneve (27/07/1954 - 27/07/1963), Tiểu đoàn 261 – Giron đã tổ chức trận đánh công đồn đầu tiên tại Vĩnh Kim, Châu Thành, Tiền Giang và đã diệt gọn quân ngụy, thu toàn bộ vũ khí, hỗ trợ cho địa phương giải phóng chợ Vĩnh Kim. Liên tiếp sau đó Tiểu đoàn đánh tiêu diệt hàng loạt đồn tua ở các xã: Phú Phong, Long Tiên, Long Khánh, Long Trung, Xuân Sơn, Hội Sơn, Phú An, Hiệp Đức giải phóng một vùng rộng lớn phía Nam huyện Châu Thành và Cai Lậy. Từ đó vùng giải phóng này có tên là “vùng 20 tháng 7”.
Phát huy thắng lợi này và để kỷ niệm ngày Quốc khánh 02 tháng 9, Tiểu đoàn về Gò Công diệt đồn Thạnh Nhựt, Vĩnh Viễn, Tân Đông, Tân Tây và công đồn Giồng Lức, chặn viện đánh tiêu diệt 1 Đại đội bảo an ngụy đi tiếp viện cho đồn.
Qua 2 đợt, ta thu được rất nhiều vũ khí đạn dược và máy móc thông tin liên lạc, trang bị tương đối đầy đủ cho đơn vị, làm cho cán bộ chiến sĩ rất phấn khởi và tin tưởng. Để nâng cao khả năng chiến đấu của đơn vị, ngày 20/07/1964, Tiểu đoàn tiến đánh Quận lỵ Cái Bè, sau đó đánh sân bay Thân Cữu Nghĩa, căn cứ chùa Phật Đá, chi khu Thiên Hộ, tấn công chi khu Cai Lậy, diệt căn cứ thẻ 23, tập kích diệt gọn tiểu đoàn “trâu điên” ở Bình Phú, Cai Lậy.
Trên đà chiến thắng, về tỉnh Đồng Tháp tiêu diệt đồn Bà Dư, Mỹ Hổ, Mỹ Hòa, Bảy Mạnh, tập kích Sư 9 ngụy đến cứu nguy cho các đồn vừa bị ta tiêu diệt. Sau đó Tiểu đoàn đánh tiếp đồn Tân Thành, Cái Sách, Cả Bát, Thông Bình.
Ở Long An, Tiểu đoàn đánh đồn Nhà Thờ Lá, Kinh Quận, Vàm Đồn, Chi Khu Măng Đa, Chi Khu Quéo Ba.
Ở Bến Tre đơn vị đánh đồn Cây Điệp, Long Thạnh, Thới Lai, Nhà Việc Giữa, Bình Thành 1, Bình Thạnh 2, Đồn Thủ, Hai Hổ, Thới Thuận, Châu Hưng, ta đánh 3 trận, 1 trận công đồn và 2 trận đánh viện. Đánh chi khu Hương Mỹ, tập kích đoàn tàu chở quân đi càn trên sông Hàm Luông chìm và cháy 4 chiếc chở đầy quân. Tập kích Tiểu đoàn 401 ở Sân bay Tân Thành, tập kích 1 đại đội bảo an tại xã Nhơn Thạnh…
Với đội quân xâm lược của Hiệp Chủng Quốc Hoa Kỳ, Tiểu đoàn 261 -Giron tập kích diệt một Tiểu đoàn bộ binh của sư đoàn 9 Mỹ tại đập Ông Tãi thuộc xã Hậu Mỹ, Cái Bè, phục kích đánh 1 Tiểu đoàn của Sư đoàn 9 Mỹ ở kinh Nguyễn Văn Tiếp xã Hậu Mỹ; đánh 1 đoàn xe bọc thép Mỹ tại ngã tư Văn Can thuộc xã Hội Cư, huyện Cái Bè làm cháy và hư hỏng 11 chiếc.
Gần cuối năm 1967, do yêu cầu tác chiến cao để đủ sức đánh bại chiến lược “chiến tranh cục bộ” của Mỹ ở miền Nam, Quân khu quyết định thành lập chiến đoàn rồi lên trung đoàn và sư đoàn. Từ đó, Tiểu đoàn 261 - Giron trở thành một đơn vị nhỏ trực thuộc Sư đoàn 8 và sau đó là Sư đoàn 330. Phần đông các cán bộ của Tiểu đoàn 261 - Giron trưởng thành phát triển lên cán bộ trung đoàn và sư đoàn. Tuy nhiên Tiểu đoàn luôn là đơn vị chủ công của trung đoàn, sư đoàn, tiếp tục giữ vững lá cờ: “Quyết chiến quyết thắng”, duy trì khẩu hiệu: “Đi là chiến thắng, đánh là dứt điểm” cho đến ngày hòa bình thống nhất.
Do có nhiều công lao và thành tích trong cuộc kháng chiến chống Mỹ và chiến tranh biên giới Tây Nam bảo vệ tổ quốc nên Tiểu đoàn 261 - Giron đã được Đảng và Nhà nước trao tặng nhiều Quân công, chiến công các hạng: Quân công hạng 3, Huân chương Chiến công và ba lần được phong tặng danh hiệu: “Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân”. Bên cạnh đó còn có 5 cá nhân được tuyên dương anh hùng như: Đồng chí Võ Văn Điều (Hai Hoàng), Đồng chí Đặng Minh Nhuận, Đồng chí Nguyễn Minh Tua, Đồng chí Nguyễn Văn Đừng (phong anh hùng tại chỗ trong trận Ấp Bắc), Đồng chí Hà Kiện Toàn, Đồng chí Đỗ Văn Trạch và Đồng chí Lê Văn Toản.
Cán bộ chiến sĩ tiểu đoàn 261 - Giron xuất thân từ nông dân, vì nhân dân mà chiến đấu, đã theo Đảng làm cách mạng để giải phóng dân tộc, mang trong lòng truyền thống của cha ông, đã từng đoàn kết để chiến thắng thiên nhiên, đánh đuổi giặc ngoại xâm. Tiểu đoàn đã xây dựng và giữ gìn tình đoàn kết xuyên suốt hàng chục năm chiến đấu. Tình đoàn kết đó đã thể hiện trong những lúc khó khăn, ác liệt. Tình thương yêu đồng chí, đồng đội đã giúp cho cán bộ chiến sĩ vượt lên tất cả để chiến đấu và chiến thắng. Nhiều đồng chí trong chiến đấu đã giành phần khó về mình. Sự thương yêu, đùm bọc đó còn thể hiện “Còn thương binh, tử sĩ thì chưa rời trận địa”.
Chính tình đoàn kết, giữ nghiêm kỷ luật Đảng, kỷ luật quân đội dù trong bất cứ hoàn cảnh nào, khó khăn hay khổ cực nhất, đã góp phần làm nên nhiều thắng lợi vẻ vang, làm nên lịch sử: “Điều đi đâu đi đó, chỉ đi đâu đánh đó, đánh là chắc thắng” của tiểu đoàn 261 - Giron anh hùng.
VI. KHẢO TẢ DI TÍCH:
Trong kháng chiến, tại khu vực Trấp Tre thuộc tỉnh Kiến Tường, đã được tiểu đoàn chọn làm nơi tập trung lực lượng để tổ chức lễ thành lập Tiểu đoàn 261, đánh dấu sự ra đời của Tiểu đoàn 261 - Giron. Đây là khu vực có vị trí thuận lợi để đóng quân, chuẩn bị cho kháng chiến, nằm xa đồn giặc, gần biên giới Campuchia khoảng 5km về phía Bắc, giáp với tỉnh Long An, nay thuộc xã Tân Hiệp, huyện Thạnh Hoá, tỉnh Long An.
Lúc bấy giờ, khu vực này dân cư còn thưa thớt, đồng không mông quạnh, chỉ có một vài kênh rạch nhỏ, dân và quân ta đã trồng thêm tràm, nhằm hạn chế tầm nhìn của địch để bí mật hoạt động kháng chiến.
Sau giải phóng, đảng bộ và nhân dân nơi đây tiếp tục lập nhiều thành tích, từng bước khắc phục hậu quả chiến tranh, xây dựng bảo vệ Đảng và chính quyền cách mạng, chinh phục thiên nhiên, đẩy mạnh khai hoang, phát triển nông nghiệp, tạo dưng cơ sở hạ tầng, ổn định cuộc sống nên cảnh quan đã có sự thay đổi lớn.
Đặc biệt hơn, sau khi huyện Thạnh Hóa được thành lập, được sự chỉ đạo giúp sức của Trung ương và tỉnh nhà, quân và nhân dân Thạnh Hóa đã phát huy tinh thần tự lực, tự cường tập trung sức xây dựng huyện Thạnh Hóa ngày càng phát triển vững mạnh về mọi mặt như ngày nay.
Hiện nay, khu vực này được quy hoạch để xây dựng di tích “Khu lưu niệm truyền thống Tiểu đoàn 261- Giron”. Di tích được xây dựng trên mặt bằng có diện tích hơn 3040m2 với hai hạng mục chính là nhà tưởng niệm và nhà bia.
Theo thiết kế xây dựng, nhà tưởng niệm có diện tích 236m2, được xây dựng trệt, mái ngói với phòng truyền thống có diện tích 111,2m2 mặt bằng năm gian cân đối, sàn nhà cao hơn mặt sân 1,8m, gồm 3 bộ cầu thang để di chuyển lên xuống ở phía chính diện và 2 bên, không gian tưởng niệm rộng rãi, sẽ là nơi để thăm viếng, dâng hương, ghi nhớ và tưởng niệm các chiến sĩ đã anh dũng hy sinh trên khắp các chiến trường của Khu 8.
Nhà bia được xây dựng theo hình lục giác bố trí bên trái nhà tưởng niệm với mục đích lưu niệm sự kiện lịch sử, tạo điểm nhấn cho khu tưởng niệm. Nhà bia có diện tích 64m2, được xây dựng trệt, bia được đặt chính giữa nhà bia, ốp đá granite khắc chữ chìm sơn nhũ vàng trang trọng.
Ngoài ra, còn có một số công trình phụ như kho, bếp, nhà vệ sinh, hàng rào. Sân đường lát đá tấm thiên nhiên kết hợp trồng cỏ và nhiều cây xanh (cây sao, dầu, sưa…). Tổng thể với cảnh quan đẹp, thoáng mát, mang đến sự trang nghiêm, trang trọng cho di tích “Khu lưu niệm truyền thống Tiểu đoàn 261- Giron”.
Hiện tại, được sự quan tâm của Đảng và chính quyền các cấp, di tích “Khu lưu niệm truyền thống Tiểu đoàn 261- Giron” đã xây dựng xong phần thô của hạng mục nhà bia cùng một số công trình phụ và đang tiếp tục bắt tay vào xây dựng hạng mục nhà trưng bày. Tổng thể khu di tích đang trong quá trình gấp rút xây dựng và hoàn thiện, cũng như đưa vào hoạt động trong thời gian sớm nhất.
VII. CÁC HIỆN VẬT TRONG DI TÍCH:
Địa bàn hoạt động của Tiểu đoàn 261 - Giron bao gồm cả 7 tỉnh thuộc Quân khu 8, (hiện nay là Quân khu 9) với nhiều trận đánh lớn nhỏ khắp nơi. Vì vậy quá trình sưu tầm các hiện vật liên quan đến quá trình hoạt động của tiểu đoàn gặp nhiều khó khăn. Trong thời gian tới, được sự quan tâm và hỗ trợ từ các cấp chính quyền, hy vọng kế hoạch sưu tầm hoàn thành và tìm được nhiều hiện vật mang giá trị lịch sử cao. Các hiện vật sẽ được trưng bày tại di tích giúp khách thăm viếng hiểu hơn về quá trình đấu tranh gian khổ của cha ông để thêm yêu quê hương, không ngừng phát huy truyền thống yêu nước và các giá trị lịch sử của dân tộc ta.
VIII. GIÁ TRỊ LỊCH SỬ, VĂN HÓA, KHOA HỌC, THẨM MỸ CỦA DI TÍCH:
Tiểu đoàn 261 - Giron chính thức được thành lập vào năm 1961 tại một vùng giải phóng mà nay là xã Tân Hiệp, huyện Thạnh Hóa, vì vậy nơi đây mang giá trị lịch sử vô cùng to lớn, đánh dấu sự ra đời của một đội quân quả cảm, sẵn sàng chiến đấu, không ngại gian lao để đấu tranh giải phóng dân tộc và bảo vệ Tổ quốc. Những chiến công của Tiểu đoàn không chỉ lan rộng trong nước mà còn chấn động ra thế giới.
Ẩn sau những chiến thắng vẻ vang của Tiểu đoàn 261 - Giron, biết bao người con anh hùng đã chiến đấu và hy sinh anh dũng. Đất nước bình yên, xã hội ngày càng phát triển, nhưng rất nhiều chiến sĩ của Tiểu đoàn 261 - Giron anh hùng đã mãi mãi nằm lại trên khắp các chiến trường.
Di tích Khu lưu niệm truyền thống Tiểu đoàn 261 - Giron là chứng cứ để tố cáo bản chất cuộc chiến tranh phi nghĩa mà đế quốc Mỹ và bọn tay sai Ngụy đã thực hiện ở Việt Nam. Đây cũng là bằng chứng cho tinh thần đoàn kết, tương trợ của quân và dân nơi đây, làm toát lên được tinh thần yêu nước sâu sắc của quân dân Long An nói riêng và dân tộc Việt Nam nói chung.
Bên cạnh đó, di tích còn thể hiện được giá trị về mặt quan hệ ngoại giao giữa Việt Nam và Cuba. Hai dân tộc đã cùng nhau đoàn kết, gắn bó, giúp đỡ nhau trong phong trào giải phóng dân tộc, đấu tranh vì độc lập, tự do, thống nhất đất nước và trong công cuộc xây dựng đất nước.Vì vậy tên gọi Tiểu đoàn 261 - Giron được xem là biểu tượng của tình hữu nghị đặc biệt Việt Nam - Cuba.
Về mặt kiến trúc, công trình thể hiện ý tưởng sáng tạo, bền vững, giản dị, gần gũi với nét kiến trúc truyền thống tại địa phương, hài hòa với cảnh quan xung quanh, với tầm vóc và ý nghĩa của khu di tích; công trình sử dụng chất liệu hiện đại, bền chắc, có quy mô vừa phải, không lấn át cảnh quan, vừa tôn nghiêm, vừa thiêng liêng mà vẫn gần gũi với con người, là sự kết hợp giữa kiến trúc hiện đại, kế thừa, chọn lọc các giá trị thẩm mỹ dân tộc và đặc điểm kiến trúc truyền thống của địa phương.
Hiện nay, trong bối cảnh đất nước đang hội nhập sâu, rộng với thế giới trên mọi lĩnh vực, việc giáo dục truyền thống nói chung và lòng yêu nước nói riêng cho thế hệ trẻ đóng vai trò hết sức quan trọng. Di tích Khu lưu niệm truyền thống Tiểu đoàn 261 - Giron thể hiện sự ghi nhớ công lao của thế hệ đi trước, tinh thần uống nước nhớ nguồn của lớp người hôm nay. Nơi đây còn có giá trị nhắc nhở, giáo dục thế hệ hôm nay nhận thức về giá trị của nền hòa bình độc lập để từ đó càng quyết tâm học tập, lao động, xây dựng một đất nước Việt Nam ngày càng giàu đẹp. Với những giá trị trên, di tích Khu lưu niệm truyền thống Tiểu đoàn 261 - Giron xứng đáng được bảo tồn, tôn tạo nhằm phát huy tác dụng giáo dục cho thế hệ mai sau.
IX. THỰC TRẠNG BẢO VỆ VÀ PHÁT HUY TÁC DỤNG DI TÍCH:
Hiện nay, di tích “Khu lưu niệm truyền thống Tiểu đoàn 261- Giron” đã được đầu tư xây dựng quy mô, xứng tầm với sự đóng góp, hy sinh của các chiến sĩ Tiểu đoàn cũng như giá trị lịch sử to lớn của nơi đây.
UBND huyện Thạnh Hóa là đơn vị trực tiếp quản lý, bảo vệ và phát huy các giá trị lịch sử tại di tích.
X. CÁC PHƯƠNG HƯỚNG BẢO VỆ PHÁT HUY GIÁ TRỊ DI TÍCH:
Để giữ gìn và phát huy tác dụng của di tích cần thực hiện một số phương án sau:
- Chăm sóc, bảo quản tốt Khu lưu niệm truyền thống Tiểu đoàn 261 – Giron.
- Đặt biển hướng dẫn đi đến khu di tích, biển giới thiệu nội dung và giá trị khu di tích.
- Tiến hành nghiên cứu, sưu tầm các hiện vật, tư liệu gắn liền với Tiểu đoàn 261 - Giron nhằm làm phong phú thêm các hiện vật trưng bày cũng như phục vụ cho công tác nghiên cứu, tham quan tìm hiểu lịch sử tại di tích của du khách trong và ngoài tỉnh.
- In các tờ gấp, xuất bản sách giới thiệu về di tích, đồng thời giới thiệu rộng rãi trên phương tiện thông tin đại chúng để mọi người biết đến Khu lưu niệm truyền thống Tiểu đoàn 261 - Giron.
- Tổ chức họp mặt truyền thống nhằm phát huy hơn nữa yếu tố cộng đồng vốn có. Qua đó ôn lại truyền thống yêu nước chống giặc ngoại xâm, sẵn sàng hy sinh tất cả để cứu nước của các chiến sĩ Tiểu đoàn 261 - Giron nói riêng, của người chiến sĩ cách mạng nói chung.
XI. KẾT LUẬN:
Căn cứ tầm vóc, ý nghĩa, giá trị của các sự kiện lịch sử diễn ra tại di tích, Bảo tàng - Thư viện tỉnh kính đề nghị Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch trình Ủy ban nhân dân tỉnh xem xét, ra quyết định xếp hạng di tích “Khu lưu niệm truyền thống Tiểu đoàn 261- Giron” là di tích lịch sử cấp tỉnh.
Hồ sơ khoa học của di tích sẽ được thành lập, gồm:
- Lý lịch di tích, biên bản họp thông qua di tích.
- Bản đồ khoanh vùng bảo vệ di tích có xác nhận của cơ quan chức năng và chính quyền để đệ trình Ủy ban nhân dân tỉnh ra quyết định xếp hạng di tích.
XII. TÀI LIỆU THAM KHẢO:
1/ Địa chí Long An - NXB Long An và NXB KHXH năm 1989.
2/ Gia Định thành thông chí - Trịnh Hoài Đức - NXB Sài Gòn 1972.
3/ Việt Nam những thay đổi về địa danh và địa giới hành chính
1945-1997 - NXB Văn Hóa Thông Tin Hà Nội 1997.
4/ Thạnh Hóa lịch sử truyền thống 30 năm đấu tranh cách mạng
1945-1975.
5/ Tiểu đoàn 261- Giron Quân khu 8 (cũ) 1961-1975 – Nguyễn Xuân Đỉnh (Biên soạn) – NXB Lao Động - 2010
6/ Một số tư liệu do Ban liên lạc Tiểu đoàn 261 – Giron cung cấp.
7/ Các hồ sơ di tích kho tư liệu Bảo tàng – Thư viện tỉnh.